Em Thuý

“Em Thúy” – Kiệt tác chân dung và biểu tượng cảm xúc trong mỹ thuật hiện đại Việt Nam

Bức tranh Em Thúy của họa sĩ Trần Văn Cẩn là một tác phẩm chân dung tiêu biểu của mỹ thuật hiện đại Việt Nam thế kỷ XX. Được vẽ bằng chất liệu sơn dầu năm 1943, Em Thúy không chỉ ghi dấu ấn bằng kỹ thuật tạo hình xuất sắc mà còn bởi chiều sâu cảm xúc, khả năng truyền thần hiếm có trong hội họa Việt Nam.

Tác giả và bối cảnh sáng tác
Họa sĩ Trần Văn Cẩn (1910–1994), một trong những gương mặt nổi bật của nền mỹ thuật hiện đại Việt Nam, từng tốt nghiệp Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương. Năm 1943, khi nhìn thấy cháu gái mình – bé Minh Thúy – mặc áo lụa Hà Đông màu phớt hồng, ông ngỏ ý mời cháu ngồi làm mẫu vẽ. Khi đó, Minh Thúy mới 8 tuổi, là học sinh trường nữ sinh tiểu học École Brieux tại phố Hàng Cót, Hà Nội. Quá trình hoàn thiện bức tranh kéo dài trong vài tháng.

Ngay sau khi hoàn thành, Em Thúy được giới thiệu lần đầu tại triển lãm FARTA (Hội nghệ thuật An Nam) năm 1943. Tác phẩm nhanh chóng nhận được sự đánh giá cao và sau đó cùng với tranh Gội đầu, giúp Trần Văn Cẩn đoạt giải Nhất tại triển lãm của Hội Khai Trí Tiến Đức (AFIMA) cùng năm.

Hành trình lưu giữ và bảo tồn
Trong giai đoạn kháng chiến, gia đình họa sĩ phải sơ tán, khiến tác phẩm bị thất lạc. Đến năm 1964, Em Thúy được Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam mua lại từ gia đình nhiếp ảnh gia Đỗ Huân với giá 300 đồng – một khoản lớn vào thời điểm đó, khi lương công chức mới ra trường chỉ khoảng 64 đồng/tháng. Khi tiếp nhận, bức tranh đang trong tình trạng xuống cấp, bong tróc sơn, và cần được bảo quản đặc biệt.

Hiện nay, Em Thúy được công nhận là bảo vật quốc gia và đang được trưng bày tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, Hà Nội. Tác phẩm không bao giờ được đưa ra đấu giá – không chỉ vì giá trị vật chất, mà còn bởi ý nghĩa văn hóa và tinh thần đặc biệt của nó đối với nền mỹ thuật nước nhà.

Nhân vật trong tranh
Minh Thúy – người mẫu trong tranh – hiện đã 87 tuổi, sống cùng con cháu tại Thanh Xuân Bắc (Hà Nội). Do tuổi cao và mắc chứng suy giảm trí nhớ, bà không còn nhớ rõ kỷ niệm năm tám tuổi khi ngồi làm mẫu cho bác mình. Tuy nhiên, hình ảnh của bà trong Em Thúy đã trở thành biểu tượng bất tử của tuổi thơ Việt Nam – trong sáng, hồn nhiên và đầy chất thơ.

Tác động và sự công nhận quốc tế
Em Thúy không chỉ gây xúc động với công chúng trong nước mà còn tạo ấn tượng sâu sắc với giới chuyên môn quốc tế. Chuyên gia nghệ thuật Caroline Fry từng chia sẻ rằng bà bị choáng ngợp khi lần đầu được chiêm ngưỡng bức tranh: “Dù trong tình trạng không tốt, tác phẩm vẫn toát lên sự cuốn hút mãnh liệt – không quá lời khi gọi đây là Mona Lisa của Việt Nam.”

Cảm xúc từ bức tranh còn truyền cảm hứng cho nhạc sĩ người Anh Paul Zetter sáng tác bản nhạc Little Thúy Minuet. Ông chia sẻ rằng mình như bị “sét đánh” khi đối diện với bức tranh: “Tôi như nhìn thấy chính tuổi thơ mình, cảm nhận sự xáo động nội tâm đến rơi nước mắt bởi vẻ đẹp giản dị tuyệt đối và chân thực của tác phẩm.