Gia đình trong vườn (~2,7 triệu USD)

Trong phiên đấu giá kỷ niệm 50 năm hoạt động tại châu Á, nhà đấu giá Sotheby’s đã gõ búa thành công cho bức tranh lụa Gia đình trong vườn của danh họa Lê Phổ với mức giá 18,6 triệu đô-la Hồng Kông (tương đương 2,37 triệu USD).

Đây không chỉ là tác phẩm đạt giá cao nhất từ trước đến nay của Lê Phổ trên thị trường đấu giá quốc tế, mà còn là bức tranh có giá cao thứ hai trong lịch sử mỹ thuật Việt Nam — chỉ xếp sau Chân dung cô Phượng của Mai Trung Thứ, từng được bán với mức kỷ lục 3,1 triệu USD.

Với kết quả này, Gia đình trong vườn cũng đã vượt qua bức tranh sơn dầu Dáng hình trong vườn (cũng của Lê Phổ), từng được Sotheby’s đấu giá năm 2022 với giá 2,29 triệu USD. Đồng thời, đây là tác phẩm Việt đầu tiên đạt mức triệu đô trong năm 2023 — một năm đầy biến động và thách thức về kinh tế toàn cầu.

Gia đình trong vườn là tác phẩm tranh lụa lớn thứ hai của danh họa Lê Phổ từng xuất hiện trước công chúng, với kích thước 91,3 x 61,5 cm — gần chạm mức tối đa của khổ vải dệt được thời bấy giờ. Tác phẩm từng xuất hiện tại phiên đấu giá của nhà Christie’s Singapore vào ngày 28/3/1999, và kèm theo giấy xác nhận tác phẩm từ con trai cố họa sĩ, ông Alian Le Kim. Tranh được vẽ khoảng năm 1938 — tức chỉ một năm sau khi Lê Phổ quay trở lại Pháp và định cư vĩnh viễn tại đây cho đến cuối đời (ông mất tại Paris năm 2001, không bao giờ quay lại Việt Nam).

Tác phẩm thuộc giai đoạn sáng tác thứ hai trong sự nghiệp của Lê Phổ — cũng là giai đoạn giàu nội tâm và quan trọng bậc nhất. Đây là thời kỳ ông hoài niệm về quê hương từ phương xa, gửi gắm vào tranh những xúc cảm thẳm sâu, không thể biểu đạt chỉ bằng lời nói. Trong bức tranh, có thể thấy hình ảnh áo quần truyền thống xen lẫn với áo dài tân thời — chiếc áo dài mang phong cách Lê Phổ — gợi lên tinh thần nữ tính, chất thơ và cả biểu tượng của nữ quyền. Tranh được vẽ bằng kỹ thuật và bút pháp đặc trưng, đề tài phổ quát, và bảo quản trong tình trạng rất tốt, khiến cho tác phẩm dễ chạm đến cảm xúc của công chúng yêu mỹ thuật.

Cần nhấn mạnh rằng, với kích thước gần đạt cực đại 91,3 x 61,5 cm, bức tranh này phản ánh sự hiếm có trong điều kiện kỹ thuật dệt thời kỳ đó. Cho đến đầu những năm 1930, thợ dệt lụa tại Quảng Nam vẫn chỉ sử dụng khung cửi hẹp, cho khổ vải rộng khoảng 40 cm. Mãi đến năm 1935–1936, khung cửi Cửu Diễn từ xứ Quảng mới tạo nên một bước đột phá, tăng năng suất lên gấp 3–4 lần và mở rộng khổ vải đến 90–100 cm — điều này đã mở ra cơ hội sáng tác cho các họa sĩ theo đuổi chất liệu lụa lớn.

Trước đó, giai đoạn sáng tác đầu tiên của Lê Phổ diễn ra tại Hà Nội, từ cuối thời sinh viên tại Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương (khoảng 1929–1930) cho đến khoảng năm 1935–1936. Đây là thời kỳ mà tinh thần dân tộc và văn hóa Việt đang nở rộ với nhiều phong trào mới như Thơ mới, Tự lực văn đoàn, cải lương, áo dài, phở… Giai đoạn thứ ba trong sự nghiệp của ông bắt đầu từ đầu thập niên 1950, khi ông chuyển hẳn sang tranh sơn dầu và hợp tác độc quyền với các phòng tranh tại Pháp và đặc biệt tại Mỹ, đưa tên tuổi ông lên tầm quốc tế.