Khỏa thân (~1,4 triệu USD)

Tác phẩm mang tên Nue (Nude) / Khỏa thân (sơn dầu, 90.5 × 180.5 cm)

được Lê Phổ ký và ghi chú “LE PHO. HANOI.1931” (lower right) — vẽ năm 1931 khi ông còn hoạt động tại Hà Nội. Bức tranh miêu tả một phụ nữ khỏa thân (theo Lot Essay của Christie’s là một phụ nữ “Caucasian”, tức mang vẻ phương Tây) đặt trong không gian nội thất hay vườn hoa nhẹ nhàng. Nhân vật chính nằm khỏa thân, có cử chỉ khép che phần ngực bằng tay, biểu đạt một trạng thái vừa phô bày vừa e ấp; phía gần nhân vật có lọ hoa — một yếu tố biểu tượng trong tranh (hoa gợi ý tính phù du của sắc đẹp).

Bối cảnh ra đời: Lê Phổ vẽ bức này vào năm 1931, ngay sau giai đoạn ông tốt nghiệp Ecole des Beaux-Arts (Hà Nội) và tham gia liên quan tới Cuộc Triển lãm thuộc Trường/Quốc tế (Colonial Exposition) ở Paris; đây là giai đoạn ông đã tiếp xúc mạnh mẽ với nghệ thuật phương Tây và bắt đầu vận dụng các kỹ thuật học được vào sáng tác của mình.

Ý nghĩa xã hội / văn hoá: Việc vẽ khỏa thân vào đầu thế kỷ 20 tại Việt Nam là điều “khó tưởng” với tư duy Nho giáo thời đó — nhưng lại là bài kiểm tra kỹ thuật cổ điển của các trường mỹ thuật theo truyền thống phương Tây (học vẽ cơ thể trần là bằng chứng của tài nghệ). Vì vậy bức này mang tính “cách tân” và có phần “cách mạng” về tư tưởng so với bối cảnh mỹ thuật Việt Nam đương thời.

Giá trị nghệ thuật: Bức tranh thuộc giai đoạn sáng tác đầu của Lê Phổ, thể hiện sự thành thạo trong vẽ người (phối cảnh, tông màu da, xử lý tấm vải (choàng) và các yếu tố phụ như lọ hoa). Lot essay của Christie’s gọi đây là “một kiệt tác” có tầm quan trọng lịch sử và nghệ thuật, đánh dấu bước ngoặt trong sự nghiệp Lê Phổ và trong mỹ thuật hiện đại Việt Nam.

Biểu tượng & thông điệp: Việc chọn mẫu là phụ nữ phương Tây, kết hợp với các chi tiết như hoa và tấm vải, làm nổi bật mối tương giao văn hóa Đông–Tây: Lê Phổ vừa tiếp thu mỹ học Pháp — Matisse và trường phái Paris — vừa tìm cách biểu đạt một “giọng điệu” Việt mềm mại, nên tranh có chất vừa lãng mạn vừa tinh tế. Christie’s phân tích rằng tác phẩm vừa là tuyên ngôn cá nhân của tác giả về phá vỡ truyền thống, vừa là dấu mốc văn hoá trong lịch sử hội họa Việt Nam.

Lịch sử sở hữu (provenance): Theo bản mô tả đấu giá, tác phẩm từng xuất hiện ở một phiên Sotheby’s (10/10 2004, lot 127), sau đó thuộc bộ sưu tập của ông Tuan H. Pham (California, USA) — bộ sưu tập này được Christie’s giới thiệu là một trong những bộ sưu tập Việt Nam quan trọng được mang ra đấu giá.

Bức tranh này được coi là hiếm và có vai trò then chốt trong sự nghiệp Lê Phổ (do đề tài khỏa thân hiếm thấy trong mỹ thuật truyền thống Việt Nam và vì phẩm chất kỹ thuật/giai đoạn sáng tác).

Phiên đấu giá Christie’s 2019: Phiên đấu giá Christie’s Hong Kong, “20th Century & Contemporary Art” (26 May 2019). Tác phẩm Khỏa thân (Nude) là lot tiêu điểm của phiên và được bán với mức HK$10,925,000, tương đương US$1,398,179 (~1.4 triệu USD). Đây là mức giá kỷ lục thời điểm đó cho một bức tranh của Lê Phổ và cũng là một trong những mức cao nhất từng đạt được cho tranh Việt Nam trên sàn đấu giá công khai lúc bấy giờ.

Ý nghĩa: Việc một tác phẩm vẽ năm 1931 đạt mức giá này tại Christie’s Hong Kong đã khẳng định sức hút quốc tế và tiềm năng thị trường cho hội họa hiện đại Việt Nam — đặc biệt các tác phẩm của thế hệ tốt nghiệp École des Beaux-Arts Hà Nội (Lê Phổ, Mai Trung Thứ, Tô Ngọc Vân, Vũ Cao Đàm…). Đây là lot “điểm nhấn” trong phiên đấu giá giúp vượt xa giá ước tính trước đấu.

Một vài nhận xét (chủ quan): 

- Về nghệ thuật, bức tranh thể hiện sự hòa trộn kỹ thuật phương Tây (học thuật, xử lý sáng tối, bố cục) với cảm quan thẩm mỹ á Đông mềm mại — đó là sức mạnh đặc trưng giúp Lê Phổ được thị trường quốc tế chú ý.

- Về văn hoá, bức là biểu tượng của việc nghệ thuật Việt Nam bước ra khỏi vòng an toàn truyền thống; chọn đề tài khỏa thân ở thập niên 1930 có thể coi là hành động nghệ thuật dũng cảm, thể hiện tinh thần đổi mới mỹ thuật dưới ảnh hưởng của trường mỹ thuật do Victor Tardieu dẫn dắt.

- Về thị trường, kết quả đấu giá 2019 đặt Lê Phổ vào nhóm “million-dollar artists” của nền nghệ thuật Việt — mở đường cho giá trị gia tăng cho các tác phẩm cùng giai đoạn/đề tài của ông trên các sàn quốc tế.